Povo Maubere kik no kiak nia mate ben suli beibeik tanba nain ulun imorais sira nia hahalok a'at hirak nebe ke Povo kik no kiak Maubere mak pikuk nafatin nia konsekuensias ba nia moris loron loron nia...

Prefacio

Lian tatatoli ba Povo kik no kiak Maubere, Asuwain Falintil, Juventude Maubere, OPMT, OPTT, Lideransa Politika no Matadalan Fretilin nia iha Rai doben Timor Lorosae nia laran kah iha Mundo ne’e nia laran tomak, uluk nanain ami atu hato’o ba ami nia inan no aman, maun no alin, oan ne beoan sira, fen no lahin, bin no alin feton, kompaneiro no kamarada sira, ran maluk no mane maluk sira iha nebe no nebe deit ami maubere oan kik no kiak sira oh ami nia dever moral ami hato’o ba imi hotu ami nia saudasoens revolusionarias no kombativas ba imi hotu mak ami hadomi no respeita oh neon no laran.

Kapitulu Pertama

Ami hakarak ba imi hotu2 katak iha momentu ida nebe ita hasoru desafius oin2 ba ita nia Povo kik no kiak nia destinu, tanba nain ulun, ukun nain sira nebe momentu ne’e lidera husi AMP ita haré no akompanha momos sira nia modus ukun nia nebe sira hala’o iha tinan liman nia laran hodi konspirasoens no golpes politikus sira ne’e la merese duni ita Povo kik no kiak Maubere ninia konsiderasaun no respeito. Tanba sira ukun hodi intensaun a’at duni atu buka moris hanesan parasistas sira iha ita nia Povo kik no kiak Maubere nia kotuk hodi susu ita nia Povo nia bokor no Rai bokor hodi lori sistema korrupt ditador no fascista Suharto nia mai implementa iha AMP nia sistema laran hodi ukun ita Povo kik no kiak Maubere i nune sira mak so bele haburas no habelar KKN ba hodi serbi sira nia a’an rasik kah sira nia famili kah sira nia grupo politiku kah buat a’at sira selu-seluk mak ita sei sente oh, akompanha oh no moris oh to’o oin loron ne’e.

Tuir mai ami hato’o ba imi nia tilun, manobras politikas befoer nia nebe ke ita nia maluk Xanana nia atan oan sira hato’o mai ba ita iha ita nia Media Social Facebook ne’e oh lian kah doktrina nebe ke iha nia konteudu hanesan insinuasaun no manipulasaun politika ba ita nia Historia lolos ba Funu Resistensia Nasional Povo kik no kiak Maubere nia iha tinan kuase 25 liu ba kotuk ne’e…

Manipulasaun kah historietas kontadas oh ma fé no dala ruma sira hodi intensaun a’at nebe atu distrai no hamenus Povo Maubere nia fiar ba ninia matadalan Fretilin no nia linha mestra politika Fretilin nia husi tinan 1974 nebe ita lori mai hodi funu ba liberta ita nia Povo no Rai iha ita nia kolonialistas portugueses sira nia okos i nune tuir mai iha ita nia invasor, agresor no okupasionistas indonesios sira nia kekuatan politika no militar nia okos  selama dan hampir 25 tahun yang lalu…

Ami fo’o hatene ba imi hotu ba hodi apresia no analisa lolos ema politikeiros mafiosos husi AMP ninia restus sira mak horas ne’e muda kor no kapa ba CNRT nebe mak Xanana sai patraun ba ne’e…Tuir imi nia hare no apresiasaun, imi mak halo duni julgamentu lolos kona ba ema lubuk ida ninia hahalok a’at sira nebe hakarak halakun ita Povo Maubere kik no kiak nia identidade hanesan Povo no Nasaun duni mak hodi kedaulatan nia soberania RDTL  oh berkibar nia bandeira iha kontinente Asia no Oceania nia klaran iha Mundo ne nia laran…Nune mos ema a’at sira ne’e la tu’ur metin ida, maibe sira buka tun no buka sa’e, hodi hamoen no hamenus ita Povo nia dignidade tuir ema kriatura Nain Maromak nia iha Mundo ne’e nia laran …

Lós duni ema a’at sira nia kantigas ne’e hatudu maiba ita, Povo kik no kiak Maubere, sira nia faceta nebe ita menilai sira katak, la iha valor liu ba ita i nune mos sira nia prakteks ukun nia sai mai hanesan test ba ema beik ten tantanan nebe kalah afoin mak sira buka aprende atu ukun ita Povo kik no kiak Maubere sira iha ita nia Rai doben Timor Lorosae karik??? Nune mos ema a’at sira hakarak buka tun no buka sa’e nafatin, hodi hatun no hakarak mos  hodi halakun ita nia linha mestra politika Frente nia, nebe ke ita aprende iha Bases Apoio nia to’o oin loron ne’e…

Timor oan naran Usarai Watu ne’e keta uluk fan fen no oan feto  sira karik???,

Usarai Watu ne’e keta fan inan no feton kah bin sira ba bapak kabutasak sira karik hodi troka supermi no rupiah hodi jutaan ba nune nia bele toka nia guitarra oh nia kantigas desgarradas hodi momoen a’an deit sira ne’e karik???

Usarai Watu ne’e nia hun husi iha nebe lós mak nia hahu konta historia oh ninia kakutak hanesan manduku no bebek sira ne’e???

Usarai Watu ne ema ida ke Povo kik no kiak Maubere bele menilai nia katak nia ne’e memang ema beik i pior liu kuda burru sira iha Continente Afrikanu neba ne’e…

Usarai Watu ne’e ema ida ke beik i pior liu tan hanesan fai makau hodi moris deit oh ita nia Povo kik no kiak nia kosar ben no matan ben hamutuk oh nia aman no maun Xanana sira bahinra sira ukun liu ba tinan lima ne’e sira halo lerek saida lós karik? Ita Nain Maromak, ita nia Saudosos no Povo Maubere kik no kiak mak menilai no julga sira nia hahalok a’at sira nebe ke husik hela ita Povo kik no kiak nia oan sira halerik nafatin ba buat hotu2 husi moris vida kondigna nia, maibe sira mesak goza hodi hamnasa, hodi bidu no dansa, hodi han no hemu oh garnel I halo esbanjamentu oh formas sadikas iha ita Povo kik no kiak ninia oin i ita mak hodi kosar ben no matan ben ba hare ema seluk kah nain ulun imorais sira hodi goza iha ita nia mate restus sira nia let I loron no kalan sira halo festa rame no garnel ba sira nia moris hanesan lolos Liurai poderosos sira iha Israel neba hasoru Nain maromak nia atan ida naran Lázarus kik no kiak hodi kanek oin oin iha ninia isin lolon bahinra ba habesik Liurai riku nain ne’e hodi husu deit hahan restus sira be monu hela iha mesa okos ne’e, se bele karik fo’o netik ba maun no alin kik no kiak to’o rabat rai ne’e…Maibe Liurai tiranu no siniku bo’ot ne’e hodi lian hakribik I nune haruka nia servos sira duni sai ita nia maluk kik no kiak ne ba liu hodi matan ben hodi nia moris iha susar no terus laran nafatin to’o tempu nia fila ba ita Nain Maromak nia kaduna, nune mos Liurai tiranu no siniku ne’e mos nia loron to’o nia tenke husik mundo ne’e I fila ba Nain Maromak nia justisa oin atu hatan ba ninia hahalok ne’e…Liurai a’at ne’e afoin haré ita nia maun no alin Lazarus iha Nain Maromak nia kerdajaan hodi moris hanesan lolos ita Nain Maromak nia oan oh nia dignidade no valor humano, Liurai a’at ne’e hakfodak husu ba Nain Maromak atu haruka Lazarus ba hodi lori netik kain bokon oh ben ba nia atu habokon netik ninia laran no nanal ba…Maibe ita nia Aman Nain Maromak hare ba Liurai a’at ninia hahalok ne’e, Ita Nain Maromak hateten ba Liurai ne’e dean katak uluk o iha Mundo neba o goza oh garnel no halo festa porra oin oin deit tuir oh nia gostu hanesan ema bo’ot nebe  o iha hotu ba oh nia moris, maibe Hau nia oan Lazarus moris oh susar no terus laran o até hakribik tan nia I hodi oh nia servos sira hodi oh nia asu ba duni Lazarus hanesan ema a’at no let ba oh nia famili no oh a’an rasik iha mundo neba neduni horas ne to’’o ona justisa ba o no oh nia sira iha oh nia uma laran hotu sei tuior oh nia teladan mai…Portanto maluk Timor oan tomak mak iha hanoin no laran atu hadomi ami Povo kik no kiak Maubere iha ita nia Rai doben Timor Lorosae nia laran ne’e…Simu netik ita Nain Maromak ninia liafuan murak ne’e hodi reflekte netik ba imi nia hahalok hanesan nain ulun sira ba ukun ami Povo kik no kiak sira…Keta imi hakat liu ita Nain Maromak ninia hakarak noninia palnus santus sira selae hodi loron baluk deit imi mos sei la’o tuir Liurai tiranu no fascista no siniku sira ne’e ninia teladan ba mak ne’e…Hati2 ba keta matan fuan naklosu demais ba ami Povo kik no kiak nia riku soi ba imi nia mabisaun pessoal no grupelos sira, se lae imi hakfodak imi basa rentos mak ne’e maluk beik ten sira ne’e…Usarai Watu ne’e beik liu asu beik no monok sira…Usarai Watu ne’e beik ten liu fahi beik sira nebe ke ita nia Povo kik no kiak hakiak iha nia lua laran nakunu hela iha ita nia Rai doben Timor Lorosae nia laran tomak ne’e!...

Usarai Watu ne’e dala ruma ema ne’e hanesan monstro ida mak koalia no kanta ninia patraun Xanana nia histórias hanesan komadres karlele sira iha kaikoli laran neba ne’e karik???…

Usarai Watu nia moris mak hanesan tabele deit ba ninia aman no maun Xanana nia nia bornal jentiu mak nia hatene maibe buat seluk ba ami Povo kik no kiak nia moris iha ami nia Rai doben Timor Lorosae nia laran sira nain rua lahatene ida…Usarai Watu ne ordenansa bo’ot nia patraun Xanana nia mak kanta ka kokotek liu iha Facebook ne’e i ikus mai Xanana haruka nia hakruk, nia hakruk deit…Xanana haruka nia mai lambe buat foer sira monu iha Xanana nia mesa okos nia halai mai hanesan lekirauk narak chiku sira mai hodi nia nakretek no hamanasan hanesan apa no aman beik ten sira la hanori i mai hatudu ninia hahalok mesak beik ten nia i la hateten tan buat ida kona ba historia ba ita nia funu mak ita hanaran Resistensia Armada Nasional hasoru ita nia inimigo invasor,  agresor no okupasionistas Indonesias sira…

Indonesios sira okupa ita nia Rai doben Timor Lorosae  durante i kuase tinan 25 nia laran liu ba kotuk ne’e...Usarai Watu ninia aman Indonesia nia politika okupasionista  nia  ne’e, lori konsequencia oh impaktu a’at liu ba ita nia Povo kik no kiak Maubere ninia moris iha tinan 25 liu ba kotuk nebe ita Povo kik no kiak akompanha oh matan ben no hodi ran no isin mak afoin ita haruka sira sai iha ita nia rai doben Timor Lorosae nia laran tomak…

Konsekuensias hirak ne’e ninia aspektus imorais mak Timor oan naran Usarai Watu oh nia aman kah maun bo’ot halo jogada tun sa’e ba hakruk la los ba nia aman sarani Suharto nia mate iha Bliter-Yojogkarta Jawa Timur neba hamoen deit ami Povo kik no kiak Maubere nia harga diri, wibahwa no martabat  nebe ikus mai hodi tan ema a’at sira nebe ke hori uluk defende integrasaun no autonomia oh isin no klamar mai hamutuk bohu iha governo inkonstitusional AMP nia hodi ukun ami Povo kik no kiak hodi roan laek to’o oin loron ne’e…

Usarai Watu hatene deit mak lambe nia patraun nebe nia bolu hanesan maromak  sina nia, budak kabutasak sira hirak ne’e, iha ami Povo kik no kiak Maubere nia Rai doben Timor Lorosae nia laran tomak to’o oin loron ne’e, kamaradas no kompaneiros, maun no alin ran maluk no mane maluk sira hotu hotu iha nebe no nebe deit, iha rai liur kah iha rai laran…

Kapitulu Kedua

Usarai Waktu nia hakerek sira ne’e la reflekte liu ba faktus historikus ami Povo kik no kiak Maubere ninia  Resistensia Armada Nasional, nuné kokotek sira nebe ke Usarai Waktu halo lerek iha Media Social Facebook ne’e, ita Povo Maubere kik no kiak konsidera meras no ordinárias propgandas nebe nia halo, nune mos, ninia maluk sira seluk nebe halo parte aparatu propaganda politika CNRT nia hasoru ita Povo kik no kiak ninia Organisasoens nebe oh respeitu tanba nia objectivus sira mak Povo Maubere kik no kiak nia moris loron ba loron ne’e… I nune ita hotu hotu hatene katak Fretilin mak Povo Maubere i Povo Maubere mak Fretilin iha Ailaran durante Resistensia Nasional Armada ne’e laiha Fretilin rua...Maibe Fretilin mak ida deit to’o oin loron ne’e...

Fretilin barak hodi ida idak halo ninia iha pos Funu ne’e tanba lideres sira lahatene hakoak no hadomi malu iha sira nia prinsipios no metodos sira…Sira laiha metodos de kritika no autokritika…Sira mak hatudu deit sira nia arrogancia no superioridade politika oh sira nia espiritu puticismu hodi hatene hatun malu deit oh propaganda oin oin mak oin loron ita sente ba ita nia a’an no ba ita nia lideransa sira ne’e…Ita nia lideransa sira tenke kuda iha sira nia neon no laran espiritu de fraternidade no irmanidade maibe buat hirak ne’’e mak ita nota nia falta iha ita nia kamaradas nain ulun sira nia let, pois sira laiha espiritu de humildade kah haraik a’an ba malu tuir ita nia  prinsipios demokratikus no revolusionárius nia nebe ke disiplina no orienta lideres kah militantes ninia hahalok no ninia hanoin hanesan Povo kik no kiak Maubere nia lideransa kah nia militantes duni iha ita nia Rai doben Timor Lorosae nia laran tomak...

Asuwain Falintil moris husi ninia Organizasaun Politika Fretilin nia kaduna, nune mak Matadalan Fretilin fo naran ba ita nia Forsas Armadas de Libertasaun Nasional Timor Leste katak LIMAN KROAT POVO MAUBERE nia kah lian Portugues dean FALINTIL era e continua ser o BRAÇO ARMADO do POVO MAUBERE. Tanba Falintil moris ba hodi defende ninia Povo kik no kiak Maubere, tanba nune mak ita tenke diferensia Forsas Regulares Nasaun nia FDTL oh ita nia Asuwain FALINTIL sira...Forsas regulares ne’e moris mai ba hodi defende deit lideres elite no fascistas sira maibe la’os atu buka defende Povo kik no kiak ninia interesse no ninia objetivus sira nebe Matadan sira planea no trasa atu hala’o iha pratika loron ba loron nia...Neduni forsas ida nebe Xanana no nia TBO Usarai Watu nia koalia sira ne’e la reflekte liu ita Povo kik no kiak Maubere/ Fretilin nia hanoin no nia hakarak ba hodi serbi ita nia Povo susar no terus nain iha nia rai doben Timor Lorosae nia  laran tomak...

Tanba ita nia Asuwain Falintil oin loron toma ona konsiensia mak lideres renegados sira hakiak fali forsa espesial iha polisia ba hodi defende sira nia interesse , nune oin loron PNLT mak hala’o fali knar kah missaun Falintil nia i Falintil hein mate moris iha sira nia kaserna i aktividades kuase laiha liu...Buat hotu hotu PNLT mak hala’o no excuta hodi ordens lider nain tolu mak naran Banana, Abobara no Kudasama...PNLT iha armamentu oin oin, Karros blindadus, karros assaltus, ekipamentos kontra balas no estilhaços...Nune mos lideres sira husi nain tolu bo’ot AMP sira nia ne’e hotu hotu iha kareta antipeluruh kah anti bala nia mak ne’e...Nune mos ministros Asanami no Lucia iha mos kareta sira anti-peluruh sira ne’e, tanba oh konsentimentu husi ninia patraun sira nain tolu ne’e...Iha ene’e ita bele hasai konklusaun katak Korupsaun sira nebe halo iha governo AMP sira ne’e la’os Nain ulun nain tolu AMP ninia ne’e lahatene...Ba buat hirak ne’e ita fo’o exemplo konkreto ida ba ita hotu hotu bele hatene lolos eskenariu ukun sira nia ne’e...Ukun sira nia eskenariu ne’e hanesan eskenariu famili ida nia...Se iha famili laran oan sira halo buat ruma nebe ke salah oh impaktus negativu ba famili nia imagem no nia moris labarik  sira nia Aman no Inan lahatene buat ida, neh buat ida ke lalos no la masuk akal duni. Logisnya buat a’at hirak nebe ke oan sira praktek kah hamonu nia a’an ba laran tanba iha konsentimentu Aman no Inan sira, ne duni maubeik sira ne’e lalika mai koko ami Povo kik no kiak nia matenek, se lae ami haruka imi ba kohi malu lai mak mai halo politika oh ami Povo kik no kiak Maubere sira...Rona kah lae maufeuk oan sira ne’e...Nune duni Usarai Watu lalika hodi ibun be’ek  no kanta oh ibu mesak foer tantanan deit mak bota mai ba liur ne’e...So imi nia maluk beik hanesan bibi malae beik sira mak dala ruma rona imi nia kantigas sira ne’e karik? Maibe ami Povo kik no kiak mak laek ona belun maubeik oan Usarai Wato no nia maluk sira seluseluk no ninia patraun sira mesak imorais tantanan deit ne’e...

Kapitulu Ketiga

Unidade Nacional ne’e husi Organizasaun Politika Fretilin iha nia planos estrategikus no hodi objectivus karus liu...Maibe la’os maubeik no bibeik sira husi AMP sira nia lagu lagu hirak ne’e i liliu husi CNRT ninia asu nurak matan delek kah kriminosos sira ne’e...Ne husi lian fuan portugues dean katak ...”Quem não te conhece te compre”... Dean se mak la konese o bele sosa o ba...E ainda acrescenta mais... i sei hatutan tan... ...“Coitado do mentiroso mente uma vez e mente para sempre, ainda que fale a verdade todos lhe dizem que é grande mentiroso”...  Kuitadu ema bosk ten bo’ot ne’e, nia bosok dala ida i hatutan tan beibeik, nune nia bele koalia lós mos ema hotu2 dean nia ne’e mesak ema bosok ten bo’ot ida mak ne’e...

Usarai Watu dean katak golpes mosu iha Ailaran kontra Xanana ne mesak lian bosok no boatus, maibe dala ruma nia patraun Xanana mak hanorin nia hanesan ne’e karik? Se hanesan ne’e, entaun ita bele refuta sira nia planus a’at sira ne’e i ita hatenen ba sira katak sira duni mak halo Konspirasoens no Golpes hasoru ami Povo kik no kiak nia oan murak sira mak hanesan matadalan ba ninia Povo Maubere susar no terus nain sira ne’e iha nia Rai doben Timor Lorosae nia laran...Agora tuir mai ami halo klarifikasaun no hodi detail reportagem kona ba kontradisoens nebe ke mosu iha Ailaran iha Diresaun kedua Resistensia Armada Nasional nia ne’e ba Povo Timor Lorosae tomak liliu ba Povo kik no kiak Maubere bele komprende didiak salah ne’e husi nebe i se mak nia autor lolos i nune tanba sah mak obriga nain ulun sira haketak malu ...Kontradisaun naun atangonika ne’e kuase liu nia limite hodi transtorna ba kontradisaun antogonika ne katak kontradisaun ida nebe ke ita kamaradas no irmauns kah kompaneiros bele resolve oh komprensaun hodi metodos korrectus no hodi prinsipios justos, maibe lesado kah falta de aplikasaun kah kumprimentu rigoroso ba prinsipios justus no metodos korrektus sira ne’e akhirnya mosu kontradisoens kah problema ke nebe ita la resove oh meios pasifiukus maibe dala ruma ita hanoin ba ita nia susar no terus ita bele hodi emosaun buka formas oin2 atu hatun malu la hanesan kamaradas mas hanesan inimigos ba malu iha ita nia eskenariu no kontekstu politiku no militar ba funu nasional hasoru ita nia invasores no agresores indonesios no ninia kaki no tanggan sira hanesan koloborasionistas kah renegados Timor oan sira nebe pro-regime ditador no militarista Indonesios sira ne’e... I para akresenta tan katak se ema nain ulun sira be autor rasik ba kontradisaun ne’e, se nia repete tan ona iha pos funu iha processu ukun rasik a’an nia laran entaun imi, ina  no aman, maun no alin, ona no beon sira, fen no lahin, bin no alin feton sira, kamaradas no kompaneiros sira, ran maluk no mane maluk sira, imi hotu hamutuk bele halu konlusaun dika ida i ita Povo kik no kiak nia resposta mak hodi klareza oh visaun analitika politika katak  lian hirak nebe ke Timor oan naran USARAI WATU halo propaganda falsa no joga inimigo ninia hahalok iha ita nia Povo kik no kiak nia let ne’e laiha base husi faktus reais no konlusivos nebe maubeik oan ne’e dean mai ba ita hodi arbiru deit i laiha fundamentu ida ke makas ba atu dada ita nia Povo kik no kiak Maubere ba ikus mai bele la’o tuir sira nia hahalok no hakarak a’at no munafik hirak ne’e, nebe la iha fatin iha ita nia Povo kik no kiak iha ita nia Rai doben Timor Lorosae nia laran tomak nune mos ba Povo kik no kiak nia oan murak sira mak namkari lemo lemo iha Mundo ne’e nia laran tomak hotu…


N.B.

Kapitulo ketiga ne’e sei kontinua, maibe hau fo’o espasu no pauza ba hau nia Povo kik no kiak Maubere  em particular i em geral ba Povo Timor Lorosae tomak hodi halo apresiasaun no analise didiak ba introdusaun to’o Bab kedua ne’e mak afoin tuir mai hau, imi nia oan murak, susar no terus nain hamutuk nafatin oh imi hodi matan ben no laran susar tebtebes ba ita nia moris nebe ke ema a’at sira hodi ukun ba ninia diak deit, nune mos ba ninia oan no fen sira hodi goza no hamanasan no hakalak hamutuk ninia komparasas mafiosos sira kona ba festas esbanjamentus hirak nebe ke hodi kalan governo AMP hala’o tan iha ninia fatin Palacio Governu nia iha Largo Infante D. Henrique  neba ne’e...Apesar de kritikas oin2 husi ita nia Povo kik no kiak sira nebe dala ruma sentavos ruma mos hodi susar mk hetan, han no hemu laiha ba kik oan sira iha aldeias kah iha fatin2 nebe deit mak ita nia Povo halerik nafatin ba buat barak ba ninia necessidade imediatus sira nia i la iha nain politiku ida ke pelo menus hakilar netik ba Xanana no grupos sira ninia hahalok tiranus no sinikus lolos sira ne’e, nebe hatudu mai ba ita nia Povo kik no kiak até Cidade Dili laran mos ita nia oan no beoan sira sei hili foer sira iha lixu laran ba hodi han netik ba sira nia moris ke laiha kondigna ida hanesan lolos Povo oh nia dignidade iha nia Rai doben ida nee’e nia laran...Bab Ketiga ne’e ami sei hatutan tan hodi reportagem oh nitidez no klaru ba akontesimentus tristes sira nebe ke liu ba kotuk ne’e, nebe ninia impaktu to’o oin oin loron sei persiste hela i seidauk iha solusaun diak ida ba nia mak ne’e... Ba imi hotu mak hodi le’e didiak hodi atensaun no halo refleksaun didiak ba nain ulun mafiosos sira nia hahalok hirak ne’e, imi rasik mak hatene halu julgamentu murni ba i ami la forsa imi atu toma imi nia konsiensia hodi hateten sai lian los ba politika nain ulun imorais, lohi ten, bosok ten, nauk ten ten, KKN nia aman kah mestres sira nebe ke imi serbi no hahí hanesan maromak budah kabutask sira iha uma lulik sina nia iha Dili laran ne’e... Hakfulak no Haksolok hodi hakoak bo’ot ba imi hotu mak ami hadomi no respeita oh neon no laran to’o mate...A luta kontinua! Viva Povo kik no kiak Maubere! Viva Juventude Maubere! Viva a OPMT no OPTT! Viva Asuwain Gloriosos Falintil! Viva Veteranos, Resistentes husi Frente Klandestina no Frente Armada nune mos husi Frente Diplomatika maibe lider sira nebe ke oh moral serbe duni ita nia Povo kik no kiak sira i ita lalika kole ba Bereleki Horta, tanba nia ne’e liu facista i pior liu ke ninia aman administrador kolonialista neb uluk tur iha Barike, Atasabe, Venilale no Laga hodi susu Povo sira ne’e ninia bokor no rai bokor hodi semana no semana halibur manu tolun, manu oan, fós mutin, aifuan sira didiak no mos hortalisas mos didiak, nube mos fahi oan nurak sira , bibi oan bokur siura to’o karau oan bokor sira i husi tasi laran lagostas, kurita no ikan Salamaun no ikan maromak ba sira nia konsumu, apesar de sira simu osan husi Estado ba sira nia pagamentu fulan fulan nia i depois sira iha tan abanos oin2 deit ba sira nia oan sira hotu temasuk Jose Ramos Horta bereleki oan ne’e... Nune duni ita Maubere no Bibere sira tenke neon moris no matan mos ba hahalok a’at husi kolonialistas no invasores sira nia modus moris nia iha ita nia rai dominada hodi sira nia modus selvageria no buka hodi hamatak ita Povo kik no kiak sira ne’e hodi matan momos loron ba loron iha ita nia Avo no Beila, Aman no Inan sira nia tempu nebe sira nia oan kah keturunan sira lori nafatin mai ba ita nia jerasaun oin loron ne’e hodi hanean no halo ita sudur ba beibeik atu sai sira nia atan nafatin ba ikus i nune sira bele aproveita ita nia frakesa hodi hanean ita ba beibeik hodi lian midmidar no bosok ten nia kah lohi ten nia ba nune sira bele susu ita bokor no rai bokor nafatin konforme sira nia hakarak no gostus satanikus sira mak ne’e, Povo doben Maubere kik no kiak sira iha ita nia Rai doben Timor lorosae nia laran...

Hakerek nain husi MTRM, hau husu deskulpa barak ba imi hotu nebe ke hakarak hatene lolos historia Resistensia Armada Nasional ne’e, se dala ruma hau netik salah letra ruma nebe halo imi konfusan ba komprende ninia konteudu artigu oan ne’e karik espera katak imi mos hatene komprende hau nia situasaun ba momentu ne’e i espera mos imi nia kontribuisaun diak ba ita hotui nia moris diak ba ikus mai, ida ne’e mak ita nia hakarak ba ita nia Povo nia moris diak no hakmatek i no mos hodi ita hamutuk tane ita nia rai ba desnvolvimentu sustentavel ba ita nia ekonomia nia diak no haburas no hametin ita nia ekonomia rasik ba ita nia moris loron ba loron i lalika ita tergantung ba dividas nasoens doadores sira apesar de ita iha fundos minarai no gas iha sekedar 11 bilira pad saat ne’e iha kofre Estado Timor nia liman laran...Hati2 keta sira tauk lori halai hotu ba rai liur hodi hariku no habokur a’an matamatak i sira ma hamanasan nafatin iha ita nia matan ben no ita nia suar no terus leten husi tinan ba tinan laiha fim mak ne’e...

Usarai Watu nia lia fuan mak ami kutip tuir mai iha okós ne’e;

Uluk iha ailaran Fretilin fahe ba 2; 1 hakrak halo mudansa POLITIKA hodi hakuaK TIMOR tomak, nebe dada sai FALINTIL hnesan forsa FRETILIN ba fali forsa TIMOR tomak nian nebe halibur PARTIDOS hotu iha UMA mahun boot CNRT nebe mak akumula Partidos 5 (FRETILIN,UDT,APODETI,KOTA E TRABALISTA). Ho razaun ida ne mk iha AILARAN hamosu GOLPE militar hasoru kepeminpinan XG, nia resultado mk balun tun RENDE 1 mak hanesan MOUKMORUK, 1fali tauk RENDE ba TNI fila aceita desijaun XG, mak ohin loron balun kontinua teberai kontra XG, seluk fali ne HANESAN KARAU MATAN DELEK tamba lahatene HISTORIA FUNU....ba SIRA ne ita husu KUITADO…